Trong hành trình nuôi dạy con, hẳn không có cha mẹ nào chưa từng mất bình tĩnh. Khi con làm đổ sữa, bày bừa khắp nhà hay không chịu nghe lời, phản ứng đầu tiên thường là… quát.
Rồi khi con im lặng, đôi mắt ngân ngấn nước, chính cha mẹ lại thấy lòng mình nhói lên: “Chỉ muốn dạy con nên người, sao lại khiến con sợ đến thế?”
Thực ra, việc mắng con không hề sai. Trẻ cần được chỉ dẫn, cần biết điều gì đúng – điều gì không nên. Điều quan trọng nằm ở cách cha mẹ nói ra. Khi lời mắng xuất phát từ tình yêu và mong con tiến bộ, nó sẽ giúp trẻ hiểu và trưởng thành hơn. Nhưng nếu lời nói bị dẫn dắt bởi cơn giận, trẻ lại chỉ cảm nhận được sự sợ hãi – chứ không phải bài học.
Với trẻ mầm non – độ tuổi cảm xúc luôn đi trước lý trí – cách nói quan trọng không kém nội dung. Một lời nhắc nhẹ, một ánh nhìn dịu dàng, hay một cái ôm sau khi con nhận lỗi… đôi khi lại dạy con nhiều hơn cả những câu quát mắng.
Cha mẹ nói thế nào – Con sẽ lớn lên như thế ấy
Ở tuổi mầm non, mỗi lời cha mẹ nói ra đều gieo một hạt mầm vào tâm hồn con. Một lời khen nhỏ thôi cũng có thể khiến con tự tin, dám thử lại lần nữa. Nhưng chỉ một câu nặng lời, một ánh nhìn giận dữ, cũng có thể khiến con thu mình và sợ sai.
Trẻ nhỏ chưa đủ lớn để hiểu hết ý nghĩa của lời nói, nhưng con cảm nhận rất rõ giọng nói, ánh mắt và cảm xúc của cha mẹ. Khi cha mẹ nói bằng sự bình tĩnh và yêu thương, con học được cách lắng nghe. Khi cha mẹ nói bằng sự tôn trọng, con học được cách tôn trọng lại người khác.
Vì vậy, thay vì trách mắng, đôi khi chỉ cần đổi cách nói – con đã học được nhiều điều hơn ta tưởng. Một lời động viên có thể thay thế cho tiếng quát. Một câu hướng dẫn nhẹ nhàng có thể giúp con hiểu điều đúng sai mà vẫn giữ được lòng tự tin.
Khi con mắc lỗi – Đừng nói “Con hư quá!”
Khi trẻ làm sai, phản xạ đầu tiên của nhiều cha mẹ là buột miệng nói: “Con hư quá!”
Nhưng với trẻ mầm non, câu nói này lại mang ý nghĩa khác hẳn. Ở độ tuổi này, con chưa đủ khả năng tách biệt giữa “hành vi sai” và “bản thân mình sai”.
Vì vậy, khi nghe “con hư”, con sẽ hiểu theo cách đơn giản rằng: “Mình là người xấu.”
Từ đó, trẻ dễ cảm thấy xấu hổ, sợ hãi hoặc thu mình lại, thay vì học được bài học cần thiết về hành vi. Nếu điều này lặp đi lặp lại, con sẽ dần hình thành cảm giác “mình chẳng bao giờ làm đúng”, và mất tự tin vào chính mình.
Cha mẹ có thể nói khéo léo hơn: “Con vừa làm việc này chưa đúng rồi, mình thử lại cách khác nhé.”
Câu nói này nhẹ nhàng nhưng mang sức dạy rất lớn. Nó giúp con hiểu rằng: cha mẹ không giận con, chỉ không đồng ý với hành động đó thôi. Trẻ cảm thấy vẫn được yêu thương và tôn trọng, nên dễ mở lòng lắng nghe và sửa sai.
Thay vì gieo vào con cảm giác sợ hãi, cha mẹ đang dạy con nhận ra lỗi – và biết cách làm lại. Đó mới là nền tảng của sự tự tin và trưởng thành sau này.
Khi con chưa nghe lời – Đừng nói “Bố/mẹ nói bao nhiêu lần rồi!”
Cha mẹ nào cũng từng thốt lên câu này — nhất là khi con cứ quên hoặc làm ngược lại điều mình vừa dặn. Thế nhưng, điều ít ai để ý là não bộ trẻ mầm non chưa thể ghi nhớ và xử lý thông tin nhanh như người lớn. Con cần được nhắc đi nhắc lại, cần được hướng dẫn nhiều lần để hình thành thói quen.
Khi nghe “Bố/mẹ nói bao nhiêu lần rồi!”, con sẽ nghĩ mình “toàn làm sai”, và dần sợ thử, sợ bị mắng, thay vì thật sự hiểu điều cha mẹ muốn dạy.
Cách nói nhẹ nhàng mà vẫn có sức dạy bảo: “Có lẽ bố mẹ nói chưa rõ, để cùng nói lại nhé.” hoặc: “Bố/mẹ nhắc lại cho con nhớ nè, mình cùng làm lại thử nhé.”
Chỉ cần thay đổi một chút, giọng điệu đã khác hẳn: Không còn áp lực, không còn trách móc, mà là sự kiên nhẫn và đồng hành. Trẻ sẽ cảm thấy được tôn trọng, sẵn sàng lắng nghe và hợp tác hơn.
Đôi khi, để con học được cách lắng nghe, điều đầu tiên cha mẹ cần làm là lắng lại chính mình. Vì một câu nói bình tĩnh hôm nay – có thể là bước đầu giúp con hình thành thói quen biết lắng nghe và tôn trọng người khác sau này.
Khi con làm hoài không được – Đừng thốt lên “Sao con vụng thế!”
Có bao giờ bạn thấy con loay hoay mãi mà vẫn chưa làm xong việc gì đó — như cài nút áo, xếp hình, hay tô màu — và rồi buột miệng nói: “Trời ơi, sao con vụng thế!”
Với người lớn, đó chỉ là một câu cảm thán vô tình. Nhưng với trẻ mầm non, câu nói ấy lại như một “nhãn dán”: con tin rằng mình thật sự vụng về, kém cỏi. Từ đó, trẻ dễ sinh ra tâm lý sợ sai, ngại thử, và đánh mất niềm hứng thú học hỏi – vốn là điều tự nhiên nhất ở lứa tuổi này.
Cha mẹ có thể nói tích cực hơn: “Không sao đâu, mình thử thêm vài lần nữa nhé, bố/mẹ tin con làm được.”
Chỉ cần đổi vài từ, ý nghĩa đã khác hoàn toàn. Thay vì bị chê bai, con cảm nhận được rằng cha mẹ đang đồng hành, chứ không đứng ngoài phán xét.
Khi cảm thấy được tin tưởng, trẻ sẽ mạnh dạn thử lại, kiên trì hơn và học được bài học quý giá: “Sai không đáng sợ – chỉ cần cố gắng, con có thể làm được.”
Những câu nói nhẹ nhàng như vậy không chỉ giúp con tự tin hơn, mà còn nuôi dưỡng trong con tinh thần bền bỉ và niềm vui được tự mình chinh phục điều mới.
Khi con khiến cha mẹ buồn – Đừng nói “Con làm bố/mẹ buồn lắm!”
Nhiều cha mẹ vẫn quen nói vậy khi con làm sai — như không nghe lời, làm đổ đồ, hay cãi lại. Nhưng với trẻ mầm non, câu nói tưởng chừng “nhẹ nhàng” ấy lại khiến con mang một cảm giác tội lỗi quá lớn.
Trẻ chưa đủ khả năng phân biệt giữa “hành động sai” và “bản thân xấu”, nên rất dễ hiểu lầm rằng: “Vì con mà bố mẹ buồn – chắc bố mẹ không còn yêu con nữa.”
Cảm xúc ấy khiến trẻ thu mình lại, sợ sai, và ngại chia sẻ, thay vì học được bài học từ lỗi lầm.
Cách nói lành mạnh hơn: “Bố/mẹ hơi buồn vì con chưa nghe lời. Lần sau mình cùng cố gắng để tốt hơn nhé.”
Cách nói này vẫn thể hiện rõ cảm xúc của cha mẹ – buồn, thất vọng, nhưng không phủ nhận tình yêu thương. Nó giúp con hiểu rằng cha mẹ buồn vì hành động, không phải vì con. Khi được nói chuyện bằng sự bình tĩnh và yêu thương, trẻ không sợ bị phán xét, mà sẽ tự nhận ra sai lầm và học cách sửa.
Điều quan trọng nhất là: con vẫn cảm thấy được yêu, ngay cả khi con làm sai. Và chính cảm giác an toàn đó mới khiến con đủ can đảm để lớn lên, biết nhận lỗi và làm tốt hơn lần sau.
Khi con khóc – Đừng nói “Nín ngay!”
Nhiều cha mẹ thấy con khóc là lập tức nói: “Nín ngay! Có gì đâu mà khóc!”
Nhưng với trẻ mầm non, khóc không phải là hư, mà là cách con giao tiếp bằng cảm xúc. Khi bị cấm khóc, trẻ sẽ học cách giấu cảm xúc, kìm nén nỗi buồn hoặc tức giận — và lâu dần, con không biết cách bộc lộ, cũng không biết cách xoa dịu bản thân.
Thay vào đó, hãy nói: “Con buồn lắm hả? Khóc cũng được mà, khóc xong mình nói cho bố/mẹ biết chuyện gì nhé.”
Chỉ một câu nói như vậy thôi cũng đủ để con cảm thấy được lắng nghe, được an toàn khi thể hiện cảm xúc. Sau khi khóc, trẻ sẽ dễ mở lòng chia sẻ hơn — và đó chính là lúc cha mẹ giúp con nhận diện, gọi tên cảm xúc, từ buồn, giận, đến thất vọng.
Khi cha mẹ không vội “bịt miệng cảm xúc” của con, mà cùng con đi qua chúng, trẻ sẽ học được bài học lớn nhất trong hành trình trưởng thành: “Buồn cũng không sao, vì có người hiểu và yêu con ngay cả khi con đang yếu lòng.”
Khi con làm chậm – Đừng nói “Để bố/mẹ làm cho nhanh!”
Trẻ mầm non thường mất khá nhiều thời gian cho những việc tưởng chừng đơn giản: mặc áo, xếp đồ chơi, cài khuy hay buộc dây giày. Với người lớn, đó là chuyện nhỏ; nhưng với con, mỗi lần tự làm là một bước tiến lớn để học cách tự lập.
Thế nhưng, trong nhịp sống vội vàng, nhiều cha mẹ vì sợ trễ giờ hay vì sốt ruột mà buột miệng: “Thôi, để bố/mẹ làm cho nhanh!”
Câu nói tưởng như vô hại, nhưng lại vô tình tước đi cơ hội để con được rèn luyện kỹ năng và cảm giác “mình làm được rồi!”
Khi nghe vậy, trẻ sẽ nghĩ: “Chắc con làm dở lắm, để bố mẹ làm thì hơn.” Lâu dần, con trở nên phụ thuộc và thiếu tự tin trong việc tự xử lý mọi thứ.
Cách nói khích lệ hơn: “Con thử làm xem nào, bố/mẹ đứng đây giúp nếu con cần nhé.”
Chỉ cần một câu nói nhỏ như vậy thôi, con đã cảm nhận được sự tin tưởng và đồng hành. Dù kết quả chưa hoàn hảo, nhưng việc con được phép thử, được sai và được sửa chính là nền tảng nuôi dưỡng sự kiên trì, tự tin và tự lập sau này.
Hãy để con được làm chậm — vì mỗi giây phút con tự mày mò cũng là khi con đang lớn lên. Và đôi khi, sự kiên nhẫn của cha mẹ chính là món quà quý giá nhất dành cho tuổi thơ của con.
Khi con chưa làm đúng – Hãy nói “Con làm tốt rồi, nếu cố thêm chút nữa sẽ tuyệt vời lắm!”
Trẻ mầm non học bằng cách thử – sai – rồi làm lại. Với con, không có gì gọi là “sai hẳn”, chỉ có “chưa xong” mà thôi.
Thế nhưng, nhiều cha mẹ vì muốn con làm tốt ngay nên dễ buột miệng: “Con làm chưa đúng rồi!” . Câu nói nghe có vẻ vô hại, nhưng lại khiến con cảm thấy mình “thất bại” thay vì đang “tiến bộ”.
Thực ra, mọi nỗ lực của con đều xứng đáng được ghi nhận, dù kết quả chưa hoàn hảo.
Chỉ cần đổi cách nói nhẹ nhàng hơn: “Con làm tốt rồi, nếu cố thêm chút nữa sẽ tuyệt vời lắm!” — con sẽ cảm nhận được rằng cha mẹ nhìn thấy sự cố gắng của con, chứ không chỉ kết quả.
Nhờ vậy, trẻ học được ba điều quý giá: kiên trì để không bỏ cuộc, tự tin vào khả năng của bản thân, và tư duy tích cực để xem sai sót là cơ hội học hỏi, không phải thất bại.
Bởi vì, với trẻ thơ, một lời động viên có thể thay đổi cả cách con nhìn nhận bản thân.
Khi con làm sai – Hãy hỏi: “Theo con, bây giờ nên làm thế nào?”
Trẻ mầm non thường chưa biết cách tự điều chỉnh hành vi — không phải vì con bướng hay vô trách nhiệm, mà vì con đang học cách hiểu cảm xúc và hậu quả của mình.
Khi con làm đổ đồ chơi, quấy khóc hay nói lời không hay, phản ứng tự nhiên của cha mẹ thường là: “Xin lỗi ngay đi!” hoặc “Nhanh lên, dọn sạch đi!”
Những câu ra lệnh này tuy có ý tốt, nhưng vô tình khiến con cảm thấy áp lực, hoặc chỉ làm theo mệnh lệnh mà không hiểu vì sao.
Cách nhẹ nhàng, nhưng giúp con học chịu trách nhiệm: “Theo con, bây giờ nên làm gì để mọi người vui hơn?”
Một câu hỏi như vậy khiến con phải dừng lại, suy nghĩ và đưa ra lựa chọn. Con học được cách tự điều chỉnh hành vi, nhận ra hậu quả và cảm nhận được niềm tin từ cha mẹ.
Nếu con chủ động xin lỗi, dọn dẹp hay sửa sai, đó là thành công thật sự — vì con học cách chịu trách nhiệm, chứ không chỉ làm theo mệnh lệnh.
Đôi khi, “giúp con lớn lên” không phải là ra lệnh, mà là tạo cơ hội để con tự đưa ra quyết định và tự trưởng thành.
Khi yêu thương có mặt trong từng lời nói
Trẻ mầm non học chủ yếu qua bắt chước và cảm nhận, không phải qua lý thuyết. Một lời “mắng” nhưng xuất phát từ yêu thương có sức mạnh hơn cả nghìn lời giảng dạy. Nó khiến con cảm thấy an toàn, được tôn trọng và sẵn sàng lắng nghe.
Vì vậy, thay vì “dạy con bằng giận dữ”, hãy dạy bằng bình tĩnh, kiên nhẫn và yêu thương. Khi đó, mỗi lần bạn nhắc nhở con không còn là một cuộc cãi vã, mà là một bài học cảm xúc quý giá. Con học được cách kiểm soát cảm xúc, biết lắng nghe và hiểu yêu thương là gì.
