Làm cha mẹ, ai cũng mong muốn có thể che chở cho con suốt cả cuộc đời. Nhưng rồi sẽ đến lúc, con phải bước ra khỏi vòng tay mình để khám phá thế giới – một thế giới không phải lúc nào cũng hiền hòa, dễ đoán hay tử tế. Và đó là lúc kỹ năng tự bảo vệ bản thân trở thành hành trang quan trọng, không kém gì tri thức hay đạo đức.
Thay vì chỉ nói “Cẩn thận nhé con!”, hãy dạy con biết nhận diện nguy hiểm, nói “Không”, và tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần. Đó chính là món quà yêu thương thực tế và bền vững nhất mà cha mẹ có thể dành cho con.
Vì sao trẻ nhỏ cần học cách tự bảo vệ bản thân?
Nhiều ba mẹ vẫn nghĩ: “Con còn nhỏ, nhiệm vụ của con là được yêu thương, còn chuyện bảo vệ – đã có người lớn lo.” Nghe có vẻ hợp lý. Nhưng thực tế thì… không đơn giản như vậy.
Trẻ nhỏ – đặc biệt là lứa tuổi mầm non và tiểu học – chính là đối tượng dễ bị tổn thương và dễ bị lợi dụng nhất. Ở độ tuổi này, các con thường có tính cách ngây thơ, lòng tin lớn và chưa đủ trải nghiệm để phân biệt giữa người tốt – người có ý đồ xấu, giữa một hành vi thân thiện – một dấu hiệu nguy hiểm.
Theo báo cáo của ChildFund Việt Nam (2023), hơn 40% trẻ em từ 3–10 tuổi không biết phải làm gì khi bị người lạ tiếp cận hoặc rơi vào tình huống bất an như bị đe dọa, dụ dỗ hay xâm phạm ranh giới cá nhân. Những con số ấy không phải để làm ba mẹ lo lắng – mà để gióng lên hồi chuông cảnh báo: Trẻ em cần được chuẩn bị kỹ năng sớm, trước khi điều xấu có thể xảy ra.
Vì sao?
- Vì ba mẹ không thể lúc nào cũng kè kè bên cạnh con.
Sẽ có lúc con đi học, đi chơi, tham gia hoạt động ngoại khóa hoặc đơn giản là… đi lạc trong siêu thị. Một đứa trẻ có kỹ năng sẽ biết cách phản ứng nhanh – còn một đứa trẻ chưa được dạy, chỉ biết… sợ hãi và khóc. - Vì yêu thương không có nghĩa là bao bọc mãi mãi.
Chúng ta không thể chờ đến khi con lớn mới nói chuyện về “nguy hiểm” – vì đôi khi, chính trong những năm tháng nhỏ dại ấy, con lại đối mặt với nguy cơ cao nhất mà không hề nhận ra. - Vì chính con là người ở tuyến đầu bảo vệ mình.
Học cách nhận diện nguy cơ, nói “Không”, tìm sự trợ giúp, và biết khi nào cần lên tiếng – đó không phải bài học của “người lớn”, mà là kỹ năng sống cần thiết cho mọi đứa trẻ, ở mọi độ tuổi.
Quan trọng hơn cả:
Đây không phải là dạy con sợ hãi, mà là dạy con vững vàng.
Kỹ năng tự bảo vệ giúp trẻ hiểu được giá trị của bản thân, biết rằng mình có quyền nói “Không”, có quyền được an toàn, và rằng có rất nhiều người sẵn sàng giúp con – miễn là con biết lên tiếng.
Vậy, dạy con bắt đầu từ đâu?
Không phải đợi đến khi con biết đọc, biết viết hay trưởng thành mới có thể nói chuyện về việc “tự bảo vệ”. Trẻ từ 3–6 tuổi đã có thể bắt đầu học những điều cơ bản – miễn là người lớn biết cách trò chuyện đúng độ tuổi và xây dựng niềm tin từ từ.
Vấn đề là: phần lớn trẻ chưa biết cách tự bảo vệ không phải vì các con không có khả năng học, mà vì… chưa ai dạy.
Dạy con kỹ năng này không có nghĩa là dọa nạt hay khiến con hoang mang. Ngược lại, đó là hành trình cùng con xây dựng nhận thức – học cách phân biệt an toàn – nguy hiểm – tin tưởng – cảnh giác thông qua những ví dụ gần gũi, dễ hiểu và nhiều khi… rất vui.
Nào, cùng tìm hiểu xem phụ huynh có thể bắt đầu từ đâu, và dạy con thế nào để con không sợ – mà vẫn vững vàng, nhé!
Gợi ý kỹ năng tự bảo vệ theo từng độ tuổi
Trẻ 3–5 tuổi: Biết nói “Không!” là một kỹ năng siêu quan trọng
Ở tuổi mầm non, các con vẫn còn rất nhỏ – nhưng không hề “bé bỏng” trong việc học cách bảo vệ chính mình. Đây là giai đoạn tuyệt vời để ba mẹ đồng hành và dạy con những điều đơn giản, dễ nhớ, nhưng vô cùng hữu ích khi con gặp tình huống bất ngờ.
Mục tiêu ở độ tuổi này:
- Con nhận ra điều gì là không an toàn
- Biết phản ứng khi có người lạ tiếp cận không đúng cách
- Tìm người lớn đáng tin cậy để nhờ giúp đỡ
Những điều con nên được học:
- Phân biệt người quen và người lạ:
Không phải cứ ai hay gặp cũng là người quen. Con có quyền nghi ngờ khi không chắc chắn. - Cơ thể con là của con:
Có những vùng trên cơ thể là riêng tư, không ai được chạm vào, trừ ba mẹ hoặc bác sĩ khi có ba mẹ ở bên. - Phản xạ an toàn:
Nếu cảm thấy sợ, khó chịu, con có thể hét to – chạy đi – kể lại với người lớn mà con tin tưởng. - Nhớ những thông tin quan trọng:
Tên ba mẹ, số điện thoại, địa chỉ nhà… những thông tin này giúp con nhờ người giúp đỡ khi cần.
Gợi ý hoạt động tại nhà:
Ba mẹ không cần tạo áp lực. Chỉ cần chơi cùng con mỗi ngày, con sẽ dần hình thành những phản xạ tự nhiên:
- Đóng vai người quen – người lạ:
Ba mẹ giả làm người lạ đưa kẹo, rủ đi chơi… để dạy con cách từ chối lịch sự nhưng dứt khoát. - Tập hét to:
Thi hét cùng nhau câu: “KHÔNG ĐƯỢC CHẠM VÀO CON!” – càng to càng tốt! Trò chơi này vừa vui vừa giúp con nhớ lâu. - Kể chuyện, đọc sách:
Chọn những câu chuyện đơn giản, dễ hiểu như “Bạn Nai và người lạ mặt” để con học cách phản ứng qua nhân vật.
Ở tuổi này, trẻ chưa cần hiểu hết thế giới. Nhưng trẻ hoàn toàn có thể học cách tự bảo vệ mình – một cách tự nhiên, vui vẻ, không sợ hãi. Và khi ba mẹ làm cùng con, điều đó không chỉ là học, mà còn là kỷ niệm.
Trẻ 6–9 tuổi: Biết bảo vệ mình chính là biết yêu thương bản thân
Khi bước vào tuổi tiểu học, trẻ bắt đầu tự lập hơn, giao tiếp rộng hơn và cũng… tò mò hơn! Đây là thời điểm vàng để ba mẹ giúp con rèn kỹ năng xử lý tình huống, nhất là khi không có người lớn bên cạnh.
Ở tuổi này, con hoàn toàn có thể hiểu rằng: “Mình có quyền nói KHÔNG với những điều khiến mình thấy khó chịu hoặc không an toàn.”
Mục tiêu ở độ tuổi này:
- Con tự tin lắng nghe cảm giác của mình
- Biết cách phản ứng và xử lý các tình huống bất ngờ
- Tìm kiếm và tin tưởng người hỗ trợ đúng cách
Kỹ năng nên rèn luyện:
- Phân biệt hành vi phù hợp – không phù hợp:
Có những lời nói, hành động khiến con thấy khó chịu. Cảm giác đó đáng tin, và con cần nói ra. - Biết tự đặt giới hạn:
Con có quyền từ chối, nói “không thích”, giữ khoảng cách khi cảm thấy không thoải mái – kể cả với người lớn. - Giao tiếp khôn ngoan:
Học cách nói chuyện lịch sự nhưng rõ ràng, kiên quyết khi cần. - Kỹ năng tự cứu mình khi cần:
Nếu bị lạc, bị đe dọa hay gặp chuyện nguy hiểm, con biết kêu cứu, tìm nơi đông người, báo người lớn hoặc gọi điện cho ba mẹ.
Gợi ý hoạt động tại nhà:
- Chơi “Giải cứu tình huống”:
Ba mẹ đưa ra tình huống giả định như: “Có người lạ rủ con đi mua đồ chơi thì con làm gì?” rồi cùng nhau nghĩ cách xử lý. - Lập “danh sách an toàn”:
Lên danh sách 3–5 người mà con tin tưởng có thể nhờ giúp đỡ (ông bà, thầy cô, hàng xóm quen…). Treo trong phòng con để con nhớ lâu. - Tập kể chuyện thật – chuyện giả:
Ba mẹ kể 1 chuyện thật và 1 chuyện giả, con đoán đâu là thật. Sau đó đổi vai. Vừa luyện trí tuệ, vừa giúp con nâng khả năng quan sát, nhận biết.
Ở tuổi này, trẻ rất thích được lắng nghe. Hãy thường xuyên hỏi: “Con có thấy chuyện gì lạ ở lớp không?” “Nếu con là nhân vật chính trong tình huống đó, con sẽ làm gì?”
Sự tin tưởng của ba mẹ chính là “vòng tròn an toàn” mạnh nhất để con dũng cảm bảo vệ mình!
Trẻ 10–12 tuổi: Làm chủ sự an toàn của chính mình trong thế giới rộng lớn
Giai đoạn cuối tiểu học, đầu trung học cơ sở là lúc con bắt đầu có nhiều mối quan hệ hơn, cả ngoài đời lẫn trên mạng xã hội. Đây cũng là thời điểm ba mẹ cần giúp con hiểu rõ hơn về việc tự bảo vệ bản thân không chỉ là giữ an toàn thể chất mà còn là bảo vệ cảm xúc, quyền riêng tư và danh tiếng của mình.
Mục tiêu ở tuổi này:
- Con biết tự thiết lập và bảo vệ ranh giới cá nhân với bạn bè và người xung quanh.
- Con hiểu tầm quan trọng của việc bảo mật thông tin cá nhân, đặc biệt trên mạng.
- Biết nhận diện và xử lý các tình huống gây áp lực, bắt nạt, hoặc đe dọa cả ở ngoài đời và online.
- Học cách quản lý cảm xúc, không để bị cuốn theo tiêu cực và biết tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần.
Kỹ năng nên rèn luyện:
- Nói rõ ràng, dứt khoát khi cảm thấy không thoải mái:
Con có quyền nói “Không” với những yêu cầu hoặc hành vi khiến con cảm thấy khó chịu hoặc xâm phạm. - Không chia sẻ thông tin riêng tư:
Tên tuổi, địa chỉ, số điện thoại, hình ảnh riêng tư… không nên chia sẻ cho người lạ hoặc trên mạng xã hội. - Phân biệt bạn tốt – bạn xấu:
Học cách nhận biết người thật sự tôn trọng mình và ai đó lợi dụng hay bắt nạt. - Ứng phó với bắt nạt và đe dọa:
Không im lặng chịu đựng, con biết cách báo cho ba mẹ, thầy cô hoặc người lớn đáng tin. - Quản lý cảm xúc:
Biết cách điều chỉnh tâm trạng, không để tức giận hoặc buồn bã kéo dài, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần.
Gợi ý hoạt động tại nhà:
- Thảo luận các tình huống thực tế:
Ví dụ: “Nếu bạn trong lớp bảo con gửi ảnh, con sẽ làm gì?”; “Nếu con bị bạn bè nói xấu, con nên phản ứng ra sao?” - Lập kế hoạch “Hành động khi gặp nguy hiểm”:
Cùng con viết ra những bước cần làm khi gặp nguy hiểm hoặc áp lực, từ tìm chỗ an toàn, gọi người giúp đến cách nói chuyện với ba mẹ. - Dùng mạng xã hội an toàn:
Cùng con kiểm tra cài đặt quyền riêng tư, thiết lập bạn bè, và quy tắc ứng xử trên mạng.
Ở tuổi này, con không còn là “đứa trẻ nhỏ” cần được bảo vệ tuyệt đối nữa mà là một cá nhân đang dần làm chủ cuộc sống của mình. Ba mẹ hãy giữ vai trò bạn đồng hành, người hướng dẫn, và bến đỗ an toàn để con tự tin phát triển và bảo vệ bản thân một cách đúng đắn.
Quan trọng nhất: Dạy con bằng lòng tin, không phải nỗi sợ
Thế giới này không hoàn hảo, nhưng con hoàn toàn có thể lớn lên an toàn và hạnh phúc nếu được trang bị đúng kỹ năng.
Đừng dọa con kiểu: “Con mà đi lạc là người ta bắt con đó!” Thay vào đó, hãy nhẹ nhàng nói: “Nếu con gặp chuyện lạ, hãy bình tĩnh kể cho ba mẹ nghe. Ba mẹ luôn ở bên con mà.”
Câu thần chú “nhỏ mà có võ” để con nhớ:
Con cảm thấy không thoải mái → Con có quyền nói “KHÔNG”
Gặp chuyện lạ, người lạ → Hãy tìm người lớn tin tưởng để kể ngay
Không biết phải làm gì → Dừng lại, đừng vội làm theo
Kết bài
Khi gia đình và nhà trường cùng chung tay, không chỉ là xây dựng một môi trường an toàn, mà còn là gieo mầm cho một thế hệ trẻ tự tin, bản lĩnh và biết trân trọng giá trị của chính mình. Yêu thương thật sự không phải là bao bọc con trong chiếc vỏ bọc mềm mại, mà là trao cho con khả năng đứng vững, biết bảo vệ mình giữa cuộc đời nhiều thử thách.
Hãy để con lớn lên với tâm hồn rộng mở, trí tuệ sắc bén và trái tim mạnh mẽ – để mỗi bước đi của con luôn vững chãi và an toàn, dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào. Đó mới chính là món quà quý giá nhất mà ba mẹ và thầy cô có thể dành cho con.
Nguồn: Tổng hợp
