Làm cha mẹ, ai cũng từng ít nhất một lần trải qua những khoảnh khắc “bất lực” khi con mình bắt đầu nhõng nhẽo – khóc dai không dứt, mè nheo vô cớ, vùng vằng vì không được như ý, hay đơn giản là lăn ra ăn vạ giữa chốn đông người. Những hành vi tưởng chừng rất “khó ưa” ấy lại xảy ra rất thường xuyên, nhất là ở trẻ nhỏ từ 1–5 tuổi – giai đoạn các con chưa kiểm soát tốt cảm xúc và vẫn đang học cách giao tiếp với thế giới xung quanh.
Với nhiều phụ huynh, những lúc như vậy dễ khiến cảm xúc vượt tầm kiểm soát: mệt mỏi, cáu gắt, đôi khi buột miệng quát mắng con chỉ để mong mọi chuyện “êm xuôi”. Nhưng điều mà nhiều cha mẹ chưa kịp nhận ra là: nhõng nhẽo không hề xấu, càng không đồng nghĩa với việc con hư. Đó thực chất là tín hiệu cho thấy con đang cần được thấu hiểu, yêu thương và giúp đỡ.
Nhõng nhẽo là gì?
Nhõng nhẽo là khi trẻ bộc lộ mong muốn được quan tâm, được chú ý hay được đáp ứng một nhu cầu nào đó – có thể là chính đáng hoặc đôi khi khá “vô lý” – bằng những hành vi như khóc lóc, mè nheo, giãy nảy, ăn vạ… Đây là một hình thức giao tiếp đặc trưng ở trẻ nhỏ, nhất là trong giai đoạn từ 2 đến 6 tuổi, khi ngôn ngữ và kỹ năng kiểm soát cảm xúc của các con còn đang trong quá trình hình thành.
Hãy tưởng tượng, thay vì nói “Mẹ ơi, con đang cảm thấy buồn và cần mẹ ôm con một cái”, trẻ sẽ dùng hành vi – như la hét hoặc khóc – để truyền tải thông điệp đó. Và nếu người lớn không “phiên dịch” đúng tín hiệu này, rất dễ phản ứng tiêu cực, dẫn đến những tổn thương không cần thiết trong mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái.
Tại sao trẻ lại nhõng nhẽo?
Thay vì nghĩ rằng con “đang cố tình gây rối” hay “thiếu dạy bảo”, hãy thử nhìn nhận việc nhõng nhẽo từ góc độ phát triển tâm lý trẻ em. Đây là cách trẻ thể hiện cảm xúc khi các con chưa có công cụ ngôn ngữ hay khả năng tự điều tiết cảm xúc như người lớn. Dưới đây là một số lý do phổ biến khiến trẻ dễ dàng rơi vào trạng thái mè nheo:
Mệt mỏi hoặc đói:
Khi trẻ đói bụng hay buồn ngủ, chúng rất dễ trở nên cáu kỉnh, khó chịu – giống hệt như người lớn thôi. Nhưng khác ở chỗ, người lớn có thể nói “Tôi đang mệt, đừng làm phiền”, còn trẻ thì chưa biết cách diễn đạt. Vậy nên con sẽ chọn cách thể hiện cảm xúc bằng những hành vi bản năng như mè nheo, gắt gỏng, ăn vạ. Nhất là vào cuối ngày, sau một buổi học dài, hay lúc gần đến bữa ăn, những cơn nhõng nhẽo thường sẽ xuất hiện như một cách con nói: “Mẹ ơi, con cần nghỉ ngơi”, “Ba ơi, con đói lắm rồi…”.Muốn được chú ý:
Nhiều khi con chẳng đói, chẳng mệt, chỉ đơn giản là muốn ba mẹ để ý tới mình. Bạn thử nghĩ xem, nếu mình đang nói chuyện mà người đối diện cứ dán mắt vào điện thoại, bạn sẽ thấy thế nào? Trẻ cũng vậy. Những lúc bạn đang bận rộn làm việc, nấu ăn hay lướt điện thoại, con có thể cảm thấy mình bị “bỏ rơi”. Và cách nhanh nhất để kéo sự chú ý của ba mẹ là… mè nheo. Những câu nói không lời kiểu như: “Mẹ ơi, con ở đây nè!”, “Ba ơi, nhìn con đi!” chính là điều con đang cố gắng thể hiện.
Không được như ý:
Trẻ con chưa biết chấp nhận từ chối. Khi bạn nói “Không”, con không hiểu lý do – chỉ biết rằng mình muốn cái đó mà không được, vậy là khóc, là ăn vạ. Đó là phản ứng bản năng thôi, không phải vì con hư hay cố tình làm bạn bực. Đôi khi con còn muốn thử xem: “Liệu mình khóc thêm một chút nữa, ba mẹ có đổi ý không?”. Và nếu bạn thường xuyên nhượng bộ, con sẽ càng “thử” nhiều hơn.Được nuông chiều quá mức:
Nếu trước đây, chỉ cần con khóc là được bế, mè nheo là được chiều theo ý, thì bây giờ con sẽ tiếp tục dùng cách đó. Với con, đây là một “chiêu” hiệu quả để đạt được điều mình muốn. Dần dần, nhõng nhẽo trở thành phản xạ tự nhiên mỗi khi bị từ chối. Lúc này, nếu ba mẹ không thống nhất trong cách phản ứng – người thì nghiêm, người thì chiều – con sẽ càng bối rối, và hành vi nhõng nhẽo sẽ càng “leo thang”.Chưa biết cách diễn đạt cảm xúc:
Trẻ nhỏ chưa thể nói rõ ràng: “Con buồn”, “Con thấy thất vọng”, “Con không thích điều đó”. Thay vào đó, con sẽ khóc, la hét, lăn ra sàn… Đó là cách con giải tỏa cảm xúc khi không biết làm sao để nói thành lời. Những lúc như vậy, nếu ba mẹ giúp con gọi tên cảm xúc – “Con đang giận phải không?”, “Con buồn vì mẹ không cho con chơi tiếp đúng không?” – con sẽ dần học được cách diễn đạt rõ ràng hơn trong tương lai.Bắt chước người khác:
Trẻ học rất nhanh từ những gì mình nhìn thấy. Nếu anh chị, bạn bè hoặc thậm chí là các nhân vật trong phim hoạt hình hay ăn vạ để được chiều, con cũng sẽ muốn làm theo. Hành vi này không xuất phát từ sự “hư” mà đơn giản chỉ là sự bắt chước tự nhiên. Và tất nhiên, nếu con thấy người lớn biết kiềm chế, biết nói rõ cảm xúc một cách bình tĩnh, con cũng sẽ dần học theo cách đó.
Vậy bố mẹ nên làm gì khi con nhõng nhẽo?
Đây là câu hỏi mà rất nhiều phụ huynh trăn trở mỗi ngày. Điều đầu tiên cần nhớ là: đừng hoảng hốt, đừng cáu gắt. Mỗi lần nhõng nhẽo thực ra là một cơ hội để bạn dạy con cách nhận biết, gọi tên và điều tiết cảm xúc của chính mình. Dưới đây là một số gợi ý thiết thực mà bạn có thể áp dụng ngay:
1. Giữ bình tĩnh
Trong những lúc con đang “bùng nổ” cảm xúc, điều quan trọng nhất là bạn – người lớn – không bùng nổ theo. Con trẻ giống như những chiếc radar cảm xúc rất nhạy. Khi ba mẹ càng mất kiểm soát, con sẽ càng hoang mang và phản ứng mạnh hơn. Thay vì la hét hay gắt gỏng, hãy hít sâu, thở chậm, giữ giọng nói nhẹ nhàng và ánh mắt dịu dàng. Sự điềm tĩnh của bạn lúc này chính là chiếc “neo” giúp con cảm thấy an toàn và bình ổn trở lại.
2. Không vội vàng chiều theo
Nhiều khi, vì mệt mỏi hay không muốn “đối đầu”, chúng ta dễ dàng nhượng bộ: “Thôi được rồi, lần này cho xong chuyện!”. Nhưng chính điều đó lại dạy cho con rằng: chỉ cần nhõng nhẽo đủ dai, khóc đủ to… là sẽ được. Thay vì vậy, hãy thể hiện sự kiên quyết một cách nhẹ nhàng và nhất quán. Bạn có thể nói: “Mẹ biết con rất muốn, nhưng bây giờ chưa được. Mình cùng nghĩ cách khác nhé.”
3. Đặt tên cho cảm xúc của con
Trẻ nhỏ thường cảm thấy khó chịu mà không biết vì sao, và điều đó khiến con càng bối rối hơn. Là cha mẹ, bạn có thể giúp con “dịch” cảm xúc đó thành lời: “Con đang giận vì mẹ không cho chơi tiếp đúng không?” hoặc “Con buồn vì bị mất lượt chơi à?” – Khi cảm xúc được gọi đúng tên, con sẽ thấy mình được thấu hiểu, và những cơn bốc đồng sẽ dịu lại rất nhanh.
4. Tôn trọng cảm xúc của con
Mỗi hành vi đều ẩn chứa một nhu cầu cảm xúc bên trong. Thay vì dập tắt ngay cảm xúc của con bằng câu “Nín ngay!”, bạn hãy thử thay đổi bằng: “Mẹ biết con đang buồn, mình cùng nói chuyện nha?” Con có thể buồn, giận, thất vọng – đó là điều rất bình thường. Việc bạn công nhận cảm xúc ấy sẽ giúp con học được cách xử lý chúng lành mạnh hơn trong tương lai.
5. Kiên định nhưng nhẹ nhàng
Khi bạn đã nói “Không”, hãy giữ vững lập trường. Trẻ cần ranh giới rõ ràng để cảm thấy an toàn. Nhưng điều đó không có nghĩa là phải nghiêm khắc hay lạnh lùng. Một câu nói đơn giản như: “Ba hiểu con thích món đó, nhưng mình để dành sau ăn cơm nhé.” sẽ giúp con cảm thấy được lắng nghe dù kết quả không thay đổi.
6. Chuyển hướng một cách sáng tạo
Trẻ nhỏ dễ bị cuốn theo cảm xúc nhưng cũng dễ quên nếu có điều gì đó thú vị hơn. Khi thấy con bắt đầu nhõng nhẽo, bạn có thể nhẹ nhàng rủ rê: “Hay là mình vẽ tranh tặng ông bà nha?”, hoặc “Con nhớ trò chơi hôm qua không? Mình chơi tiếp đi!” Sự chú ý của con sẽ được chuyển hướng, và bạn không cần phải “đấu tranh” quá nhiều.
7. Sau cơn “bão”, hãy cùng con nhìn lại
Khi mọi thứ đã yên, đó là lúc tuyệt vời để cùng con “ôn lại trận chiến”. Bạn có thể hỏi nhẹ nhàng: “Lúc nãy con khóc vì điều gì nhỉ?”, rồi gợi ý: “Lần sau, mình thử nói ra thay vì khóc nhé, mẹ sẽ dễ hiểu hơn đó.” Việc nhìn lại giúp con hiểu bản thân hơn, và rèn luyện dần khả năng điều chỉnh cảm xúc.
8. Ghi nhận những tiến bộ nhỏ
Dù là một thay đổi rất nhỏ – như con cố không khóc, biết nói “Con buồn” thay vì ăn vạ – cũng xứng đáng được ghi nhận. Một lời khen nhẹ nhàng như: “Mẹ thấy con cố gắng lắm, mẹ vui lắm luôn đó!” sẽ giúp con cảm thấy mình được khích lệ, từ đó có thêm động lực để tiếp tục học cách làm chủ cảm xúc.
Kết lại
Hành vi nhõng nhẽo không phải là biểu hiện của hư đốn, mà là dấu hiệu cho thấy con đang cần người lớn đồng hành. Nếu ta đủ tỉnh táo, đủ kiên nhẫn để lắng nghe những “lời nói không thành lời” ấy, con sẽ dần học được cách bày tỏ cảm xúc một cách rõ ràng và tích cực hơn.
Bạn không cần là một người cha, người mẹ hoàn hảo. Chỉ cần bạn luôn hiện diện với con bằng trái tim yêu thương, bằng sự lắng nghe chân thành và sự vững vàng trong cảm xúc – thế là đủ để con lớn lên trong sự tin cậy và an toàn.
